'Jamulus? Natuurlijk is het surrogaat, maar wel een prachtig surrogaat’

Steeds meer koordirigenten ontdekken Jamulus als middel om online te kunnen repeteren. Ja, écht. Je kunt er veel meer mee dan met het inmiddels door velen alweer vervloekte Zoom. Grote vraag: weegt het resultaat wel op tegen de moeite die het kost om het programma te leren gebruiken?

(tekst: Jan van Deursen)

Ja, ja en ja. De dirigenten Jurriaan Grootes en Petra Limon, én zanger Paul Sijben antwoorden eensgezind op die vraag. Natuurlijk vinden ook zij dat er niets gaat boven… precies. Maar Jamulus is voor hen wel een blijvertje. Oók als fysiek samen zingen straks weer kan.

“Natuurlijk is het surrogaat”, zegt Jurriaan Grootes. “Maar wel een prachtig surrogaat.” De dirigent, zanger (bas) en arrangeur ontdekte Jamulus al snel na de uitbraak van de pandemie. “Eerst was er Zoom en daarna de domper omdat samen zingen niet lukte vanwege die beroemde latency (vertraging). Ik heb wel iets met techniek – ik heb nog eens een jaar in Delft gestudeerd – dus zocht ik naar andere oplossingen. Gewoon, omdat ik zo graag wilde dat online samen zingen wel mogelijk zou zijn.”

Jamulus Chamber (s) Choir

Jurriaan stuitte op Jamulus. “In het buitenland bleken er al vrij veel mensen actief mee te zijn. Ik legde de nodige contacten en voor ik het wist was ik de medeoprichter van het Jamulus Chamber(s) Choir. (Hier een fragment van een van de eerste repetities, JvD). Ik dirigeerde het tot de zomer en het repeteert nog altijd op de maandag. In het najaar, toen de live-repetities weer stopten, maakte ik twee instructiefilmpjes voor YouTube: een met algemene info over het installeren van Jamulus en een over het gebruik van het programma.”

Allemaal naar één server

Het gratis open source programma Jamulus, geschreven door Viktor Fischer, is sinds 2013 bekend onder de huidige naam. In 2018 trok het de aandacht omdat klassieke ensembles op afstand gingen repeteren met Jamulus. Covid-19 deed vorig jaar de rest om de naam van het programma definitief te vestigen in de koorwereld. Het principe van Jamulus is dat de leden van een groep, net als bij een online forum, allemaal inloggen op dezelfde server. Die ‘fatsoeneert’ de zangsignalen die daar binnenkomen en stuurt ze door naar de leden die deelnemen en aan de dirigent. Dat de vertraging van het signaal nog maar een fractie van een seconde is, maakt Jamulus uiteindelijk zo aantrekkelijk en geschikt om online te repeteren.

Veel energie

“Ook ik begon eerst met Zoom tijdens de eerste lockdown”, zegt Petra Limon, dirigente van drie koren in de regio Arnhem-Nijmegen. “Maar na een tijd raakte mijn trukendoos leeg en zat ik op een dood punt. Ik ging snuffelen naar alternatieven en kwam Jamulus tegen, onder meer in de filmpjes van Jurriaan. Die vormden de trigger om het avontuur aan te gaan. Vanaf het najaar van 2020 heb ik elke dag wel de nodige uren en veel energie gestoken in de werking van Jamulus.”

Praten als Brugman

Je koor overtuigen om Jamulus te gaan gebruiken… voor zowel Jurriaan als Petra was dat een flink deel van de klus. “Je moet praten als Brugman, ze hebben immers allemaal Zoom geprobeerd en hebben zoiets van ‘het zal wel’,” zegt Jurriaan. Petra: “Ik heb Jamulus gefaseerd ingevoerd. Bij de ene groep ging dat wat sneller dan bij de andere. Maar nu maken ze vooral elkáár enthousiast. Dat voelt wel als een kleine overwinning.”

Interface

Het grote punt is dat je verbindingen en je apparatuur zoveel mogelijk in orde moeten zijn”, zegt Jurriaan Grootes. “Zo moet je router/modem met een draad aan je pc of laptop verbonden zijn, een wifi-verbinding werkt minder goed. Met simpele oortjes kun je dan al best vooruit. Maar liever koppel je nog een interface aan je computer, en daarnaast een goede usb-microfoon of headset. Op een Windows-pc download je dan nog een aparte driver (Asio meestal). Mijn instructiefilmpjes spelen zich ook af in die Windows-omgeving. Ook al omdat een Mac die driver zelf al heeft.”

Struikelblok

Precies deze technische investeringen vormen nogal eens een struikelblok omdat het gehop van lockdown naar versoepeling en weer terug koorzangers onzeker maakt. De meesten gaan er toch vanuit dat fysiek samen zingen binnen afzienbare tijd weer moet kunnen. Waarom zou je dat spul dan aanschaffen? Jurriaan Grootes: “Maar er zijn ook koorbesturen die bijvoorbeeld besluiten om centraal interfaces of microfoons aan te schaffen door de clubkas aan te spreken, al dan niet na een crowdfunding. Die hakken de knoop gewoon door.”

Drempel wegnemen

En dan hebben ze misschien wel heel veel baat bij het werk dat Paul Sijben verzette. Paul is techneut, beheerde ooit 3 miljoen mailboxen bij Ziggo en is nu actief in videostreaming. Daarnaast is hij zanger in a cappella sextet High Hopes dat zich toelegt op repertoire uit de symfonische rock. “Eigenlijk zijn we nu met z’n zevenen want onze metronoom, mr. Clicky, is er ook: hij ondervangt de minieme latency die nog je nog hebt op Jamulus. Kijk, ik miste het zingen zo erg dat ook ik ging rondsnuffelen. Na de zomer maakte ik een serieuze start met Jamulus. Ik ontdekte al snel dat het technische gedoe rond de installatie en instellingen veel mensen afschrikte. Daar zag ik voor mezelf een mooie taak weggelegd: mensen ontzorgen en de drempel naar Jamulus zo laag mogelijk te maken.”

Raspberry Pi

Ook al omdat veel mensen het programma niet mogen installeren op de laptop van de baas, wierp Paul zich op de Raspberry Pi. “Dat is een kastje, iets groter dan een pakje sigaretten, dat feitelijk een computertje op zich is en dat je naast de laptop zet. Kost 40 of 50 euro en dan heb je een prima 'dépendance' waarop je het programma kwijt kunt. Hij is sowieso handig, ook als het niet om een werkcomputer gaat, omdat er zo geen andere programmatuur door Jamulus heen kan fietsen.”

Geheugenkaartje

Paul maakte een handleiding voor de installatie en het gebruik van Jamulus op de Rasperry Pi die veel gedownload wordt. “Daarin geef ik alle stappen aan die je moet zetten, ook qua interface, de driver, de server die je kiest, het gebruik van microfoons of headsets… noem maar op. Je hoeft maar één man of vrouw in je koor te hebben die hier een beetje handig mee is. Die kan vervolgens de hele installatie en configuratie als image op een geheugenkaartje zetten en daarmee langsgaan bij de andere koorleden. Zo weet je ook zeker dat alle koorleden dezelfde instellingen gebruiken. Als je internetverbinding verder in orde is, bedraagt de maximale vertraging nog maar 25 milliseconde. Dezelfde vertraging die je hebt als je op tien meter afstand van elkaar zingt op een écht podium. Kortom, online samen zingen kan écht!”

Hybride sessie

Volgens Petra Limon is het niet eens nodig dat alle koorleden Jamulus installeren en gebruiken. “Je kunt ook een ‘hybride’ sessie inrichten. Een voorhoede met zangers zit op Jamulus en zij kunnen dan zelf bepalen wie ze willen horen - bijvoorbeeld de pianist en iemand van de eigen stemgroep. De anderen zingen dan thuis op ‘standje mute’ mee met het totaalgeluid dat ik naar Zoom doorstuur. Er zijn programma’s om Zoom te integreren in Jamulus, BlackHole is er zo een.” (Een voorbeeld van zo’n hybride sessie, met Petra’s koor Plica Vocalis, zie je hier*). Maar ook in Windows is die tussenvorm mogelijk. “Ik doe dat ook met mijn koren”, aldus Jurriaan Grootes. “Onderling overleg is ook mogelijk. Zelfs mijn oratoriumkoor vindt het heel fijn dat ze nu met een (half) koor kunnen meezingen, in plaats van met alleen de dirigent."

Overbrugging

En toch, en toch. Hoe zit het met het gemis van de akoestiek, het gemis van de fysieke ervaring van dat prachtige akkoord in een ruimte waarin het geluid je in vervoering brengt? Paul Sijben: “Dat gemis ís er. Zodra koren weer bij elkaar kunnen komen, zal de aandacht voor Jamulus wel weer verflauwen. Maar het duurt nog wel even voordat het zo ver is. Tot dat moment is het de moeite waard om Jamulus in te zetten als overbrugging. Daarmee voorkom je misschien wel dat je koor uiteenvalt.”

Nieuwe wereld

“Met Jamulus is er voor mij een nieuwe wereld opengegaan. Het werkt, het klopt", stelt Petra Limon. “Ja, dat zeg ik als zzp’er die aan het werk wil blijven, maar meer nog als iemand met een passie voor zingen. Natuurlijk vraagt het om een andere manier van luisteren, je moet er anders in staan. Dat ga ik nu zelf ook uitdragen. Zo verzorg ik op 6 februari een Q&A-sessie op Facebook*, juist voor mensen die nog niets weten over het programma. Ik weet zeker dat Jamulus een blijvertje is voor mij, als aanvulling op de fysieke repetities.”

Internationale contacten

Jurriaan Grootes denkt er ook zo over. “Jamulus heeft voor mij veel veranderd. Die eerste keer dat ik echt samen met anderen zong, dat je de ademhaling hoorde van koorleden en collegazangers… ik werd er emotioneel van. Bovendien heb ik zoveel internationale contacten opgedaan. In december zaten we met zeventig mensen uit tien landen kerstliedjes te zingen. Ze zaten in de Verenigde Staten, in Hongarije of Zweden. Ik speel ook af en toe mee op WorldJam waarvan elke zaterdag om 18.00 uur een livestream te zien is met optredens. Ik vind het ook hartstikke leuk om spontaan aan jamsessies mee te doen. Er zijn veel servers voor specifieke muziekgenres waar je zo naar toe kunt om mee te zingen, of om een instrument te bespelen. Nog één tip, op zondag 31 januari is er een Jamulusconcert*: een uitvoering van de Zweeds-Nederlandse Tulips from Ikea met de Zweedse Jamulus Storband. Prachtig toch?”

Verder snuffelen?

• Jurriaan Grootes heeft zojuist nog een nieuwe video online gezet waarin hij ervaringen en tips heeft verzameld over online repeteren met Jamulus.
• In de Facebookgroep Tips&Tricks online repetities* wordt de laatste tijd erg veel informatie uitgewisseld over Jamulus.
• Er is ook een (besloten) Facebookgroep voor dirigenten* die (willen) werken met Jamulus.

* link naar Facebook, account vereist