Dirigenten worstelen met 'slopende' onzekerheid

‘Mijn computer smijt ik straks het raam uit’

“Ik word ongedurig en opstandig van deze tijd. Ik Zoom nog wel met mijn koren maar zodra dit voorbij is, smijt ik mijn computer het raam uit.” Het is zo maar een reactie op een online oproepje van BALK aan dirigenten in coronatijd. Daarin vroegen we naar hun gemoedstoestand. Wint het optimisme het van de somberheid? Stijgt het financiële water hen tot de lippen of redden ze het nog? Onzekerheid over de nabije toekomst staat met stip op één als het grootste probleem.

Als we mogen afgaan op ons totaal niet-representatieve steekproefje, lijken de financiële gevolgen nog enigszins mee te vallen. Veel koren betalen hun professional door omdat er begrip is voor de moeilijke situatie.

Extra verdiend

Jacqueline Nelissen – zij is het die straks haar computer van de stoep moet rapen - dirigeert Vocal Group Odeon, a cappella groep Beilage Extra en het Showkoor van het Stella Maris College in de Limburgs/Duitse grensstreek. Bovendien is ze daar leider van de koorklassen en de koren van het Kreisgymnasium Heinsberg. “Financiële problemen heb ik niet. Ik heb zelfs nog wat extra verdiend door een paar webinars te geven aan Duitse muziekdocenten. Verder betalen de koren en de scholen me gewoon door.”

Blijven zingen

Doorbetaling is ook het geval bij Sven Keet, de jonge dirigent (25) van prijswinnende koren als SONAR en Playground. “En dat is natuurlijk fijn. Alle repetities zijn naar Zoom verplaatst, zo kunnen we elkaar blijven zien en werken aan het huidige en nieuwe repertoire en aan onderwerpen als solfège en zangtechniek. Dit vraagt wel wat van mij als dirigent, online een repetitie leiden kost veel energie en vergt heel wat improvisatiekracht en technische skills. Het enthousiasme wat ik er van mijn zangers voor terugkrijg, is het echter helemaal waard. Laten we er samen voor zorgen dat mensen in deze tijd lekker kunnen blijven zingen.”

Paniek

Arjen Busscher is voor zijn inkomen ‘voor honderd procent’ afhankelijk van de zes koren die hij in de kop van Noord-Holland leidt. Twee ervan zijn door hem zelf opgerichte projectkoren. “Ik was in paniek en niet alleen omdat ik me als astmapatiënt zorgen maakte over mijn gezondheid. Lamgeslagen zat ik op de bank, toen al die maatregelen van kracht werden. Nu heb ik weer een beetje controle over mijn situatie omdat de meeste koren me doorbetalen. Ik had een kleine financiële buffer opgebouwd zodat ik het al met al nog uitzing. Ik wacht af of die steunmaatregel voor zzp’ers (TOZO-regeling) ook na 1 juni nog doorgaat. Dan bekijk ik of ik iets ga aanvragen.”

Pianolessen

Ook de twee koren van dirigent Jan Terpstra uit het Brabantse Rijen liggen stil. “Het ene koor stelde voor om een vooruitgeschoven salaris te betalen voor uren die ik dan later daadwerkelijk ga draaien. Maar nu ga ik toch ook kijken of we online aan de slag kunnen. Dat wordt nog wel een uitdaging met een gemiddelde leeftijd van 72 jaar. Het andere koor vroeg me hoe het zakelijk met me ging. Zij wilden niet dat ik mijn huur niet meer kon betalen. Ik ben ook muziekdocent (piano en didgeridoo) en kon me aanvankelijk nog redden met online pianolessen maar dat begint leerlingen toch tegen te staan. Als de nood aan de man komt, knabbel ik wat van het geld af dat ik klaar heb staan voor mijn pensioen, in de hoop dat ik het weer kan aanvullen.”

Online repeteren geen optie

De Belgische Patricia PE Janssen dirigeert twee groepen in de buurt van Leuven. “De ene is een ‘solidariteitskoor’: Kontrarie. Daarmee werk ik wel online, ook al zijn de leden wat ouder en zijn ze een beetje geremd door de technologie. Maar het voelt fijn om iets tegenover de doorbetaling te kunnen zetten.” Met haar andere gezelschap ligt het wat anders: “Dat is een vocaal ensemble dat nu helemaal stilligt. Normaal werken we tweewekelijks aan de harmonieën – waarvoor online repeteren ook geen optie is - maar ik krijg enkel betaald voor de concerten. Omdat die allemaal zijn afgelast, komt er hier niks binnen.”

Volgens Patricia vallen veel mensen in de Belgische cultuursector tussen de wal en het schip omdat er ontelbare arbeidsconstructies zijn. “Als ze een arbeidsovereenkomst hebben, krijgen ze vaak geen tijdelijke werkloosheidsuitkering. Zijn ze zzp’er dan komen ze dikwijls toch weer niet in aanmerking voor een ‘overbruggingspremie’, een ‘hinderpremie’ (voor zelfstandigen die verplicht op slot moesten) of voor vermindering/vrijstelling van sociale bijdragen.”

Crowdfunding bij Ars Musica

“Liefst 16 muzikale projecten zijn bij ons afgelast, zowel uitvoeringen in eigen beheer als gecontracteerde voorstellingen. De onkosten: ongeveer 120.000 euro”, zegt Patrick van der Linden, chef-dirigent bij Ars Musica. Dat bestaat uit het Ars Musica Orkest (AMO) en een ‘koorpiramide’. “Die piramide begint met een koorschool van vier klassen en leidt naar een meisjeskoor en – aan de bovenkant - een jong concertkoor (voor gevorderde amateurs) en het professionele kamerkoor Ars Musica. In orkest en kamerkoor zitten alleen maar freelancers en zzp’ers die hun inkomsten zien wegvallen. De helft ervan dreigt in financiële problemen te komen. Ook onze vaste medewerkers achter de schermen en de repetitoren van de koorschool komen in de knel. Met een crowdfundingactie proberen we zo’n 60.000 euro bijeen te krijgen om de grootste nood te lenigen. De actie loopt goed, met sponsors erbij zijn we nu halverwege.”

Onzekerheid is slopend
Is hij bang voor de toekomst van Ars Musica? “Ja en nee. Ja, omdat je wordt overspoeld door tegenstrijdige berichten en we misschien heel lang niets kunnen doen. Die onzekerheid is slopend. Ik zou het bijvoorbeeld veel fijner vinden om zeker te weten dat je pas op 1 november weer mag beginnen, ook al is dat nog ver weg, dan al die voorbehouden, mitsen en maren van nu. En nee, niet bang omdat er veel creatieve ideeën loskomen om straks toch te kunnen werken met die anderhalve meter. Misschien kunnen we kleinere, kortere muziekprojecten van 50 minuten doen met minder publiek… Drie op een dag met een livestream achter een bescheiden betaalmuur voor de mensen thuis.”

Gemis

Een van de weinige dirigenten die écht bleven dirigeren, is Sanne Nieuwenhuijsen. Ze is Magistra Cantus aan het Muziekinstituut van de Kathedraal Sint-Bavo in Haarlem. “De hoogmissen mochten doorgaan met een maximum van 30 bezoekers in die grote kathedraal. Op grond van een uitzonderingsregel voor geestelijke en spirituele bijeenkomsten konden we de missen ondersteunen met een kwartet. Zelfs het Hallelujah van Händel hebben we met die vier mensen gedaan. Dat was fijn, maar het drukte je ook keihard op het gemis van die andere 96 zangers uit het Kathedrale Koor die thuiszaten. En dat rond Pasen waarbij we zes missen verzorgden in één week tijd. Na afloop kregen we fantastische filmpjes toegezonden van vooral de kinderen uit het koor die thuis meezongen met de livestream.”

Online in normale tijden

Sommigen hebben onvermoede mogelijkheden ontdekt in de onlinekoorwereld. Sven Keet: “Grappig genoeg denk ik erover om straks ook in normale tijden een online repetitie in te blijven lassen. Bij het instuderen van nieuwe noten doe je een veel groter beroep op de individuele verantwoordelijkheid. Je koorleden kunnen niet meer op hun buurman of -vrouw leunen die de partij toch altijd wel kent. Dat is een reality check voor iedereen. In Zoom vind ik het verder te gek om te werken in de break-out rooms (‘zijkamertjes’ die vaak gebruikt worden door de afzonderlijke stemgroepen). Ik ben steeds positief verrast hoe productief en effectief dat is.”

Laag pitje

Natuurlijk proberen veel dirigenten de moed erin te houden maar het gemis van het samenzingen is groot, zeker nu het erop lijkt dat de beruchte aerosolen – de druppelwolkjes die we al zingend produceren – de koorwereld danig in de weg zitten. Patricia PE Janssen: “Ik vind het wel heel moeilijk. Met name voor mijn vocaal ensemble, Female Desire. Thuis zingen en studeren staat bij de dames op een laag pitje omdat er niets is om naartoe te werken: het volgende project dat nu ingepland staat, is pas voor december. Dat is zo jammer want we zaten in een hele goede flow, kwalitatief groeiden we enorm.”

Jan Terpstra: “Ik mis vooral de energie die loskomt als je samen bent, en het toeleven naar concerten. Al moet ik toegeven dat ik soms ook wel een soort vakantiegevoel ervaar, waarin je even geen verantwoordelijkheid hoeft te dragen.” En Jacqueline Nelissen: “Ik word onrustig van het gebrek aan live zingen. Ik droom er ’s nachts vaak over. Laatst ben ik met 6 koorleden naar het bos gegaan om op 5 meter afstand van elkaar te zingen, gewoon om eens uit te proberen. Mwah, even afwachten toch maar.”

Protocol

Arjen Busscher heeft nog geen idee hoe hij straks weer kan opstarten. “Ook voor mij is de onzekerheid de grootste plaag. Ik zou graag willen zeggen dat ik optimistisch ben, maar nu… Mijn koren lopen uiteen van 16 tot meer dan 50 leden. In de ene ruimte kun je die anderhalve meter beter toepassen dan in de andere. De korenbonden – BALK en Koornetwerk Nederland – informeren je goed. Wat nog ontbreekt, is een goed protocol voor die opstartfase. Ik hoop dat dat snel komt, dan krijg je in ieder geval enig houvast.”

Koorschool

Voor Sanne Nieuwenhuijsen ziet de nabije toekomst er alvast wat vrolijker uit: op 11 mei ziet ze haar leerlingen van de Koorschool Haarlem weer. “Dat is de basisschool die verbonden is aan het Muziekinstituut van de St. Bavo. De school telt 65 leerlingen in de groepen 5 tot en met 8. Muziekonderwijs speelt er natuurlijk een hele grote rol. Normaal gesproken geef ik lessen aan grote groepen met leerlingen uit meerdere groepen tegelijk, nu wordt dat beperkt tot maximaal 15 kinderen, zodat we die goed kunnen verspreiden over de zaal. Maar het is heerlijk om weer te mogen beginnen.”