Koor monitoren zonder rondzingen
Elk koor kent het wel: je begint, hoort je buren nauwelijks en mensen die wat verder weg staan al helemaal niet. De volgende keer probeer je dit te voorkomen door microfoons boven de groep te hangen en terug te versterken naar de groep. Dan merk je dat het begint te piepen voordat de versterking enig nut heeft: het beruchte rondzingen. In dit stuk vertel ik hoe we dit bij Festival Vocaal Centraal/BALK Festival Centraal wisten op te lossen.
Achtergrond
Een koor versterken naar het publiek is een kunst. Je kunt cursussen volgen om dat zo te doen dat alles in balans is en het publiek eigenlijk niet merkt dat er een geluidstechnicus heel hard zit te werken.
Een koor terugversterken naar zichzelf (monitoren) is een ander verhaal, het is met een paar eenvoudige acties en een 'magisch' kastje te regelen. Het grote probleem hierbij is echter dat de microfoons wijzen naar het koor en de luidsprekers ook. Dus naast de zang van de groep kan de microfoon ook het geluid van de luidspreker oppikken. Op dat moment een beetje ruis uit de luidspreker kan weer door de microfoon worden opgepikt, worden versterkt en weer door de luidspreker worden terug gespeeld, waar het door de microfoon kan worden opgepikt, enzovoort. Dit resulteert in de bekende irritante piepgeluiden.
Op deze foto zie je Joyful tijdens Vocaal Centraal/BALK Festival Centraal 2014, let op de microfoons (boven het koor) en de monitors (links). Foto: Joost van Schaik
Oplossing
De theaterzaal waar Vocaal Centraal wordt gehouden, is erg droog. Het geluid gaat meteen naar het publiek en blijft niet op de speelvoer. Versterking voor het publiek is dan ook niet nodig, monitoring wel. Na de kunst afgekeken te hebben (bij een concert van Leeuwenhart) hebben we de techniek wat verfijnd. Wat we de afgelopen keer hebben ingeregeld, werkte wonderwel.
We hebben vier microfoons ('pijpjes') in een rechthoek boven de speelvloer opgehangen (zie foto boven, de twee pijpjes vlak naast elkaar waren voor de opname en hingen boven het publiek). De pijpjes waren schuin naar beneden gericht met behulp van wat installatiedraad zodat ze goed gericht waren op de groep en minimaal geluid van de luidsprekers zouden oppikken.
Voor de speelvloer hebben we twee luidsprekers op palen neergezet, gericht op de groep en niet het publiek. Via het mengpaneel van het theater hebben we de microfoons versterkt naar de luidsprekers.
Hiertussen hebben we per paar microfoons een Feedback Destroyer gezet. Dit apparaat wordt gemaakt door de firma Behringer en werkt als een zeer selectief filter, het detecteert automatisch op welke frequentie het rondzingt en blokkeert die frequentie. Met 12 blokkeerbare frequenties heb je ineens geen merkbare piep maar wel merkbare monitoring!
Een Feedback Destroyer kost weinig - zo'n € 130,- maar op Marktplaats kan je ze vaak voor minder dan € 50,- op de kop tikken. Na enig webonderzoek (b)leken de goedkoopsten (FBQ1000, en zijn vrijwel identieke voorganger FBQ1100p) de beste voor dit doel.
Na het opstellen en aansluiten van de microfoons en de luidsprekers werd de eerste Feedback Destroyer aangezet in preset 1 (de simpelste zelf-leer-stand, zie de handleiding) en het volume werd langzaam opgedraaid. Op een bepaald moment gaat het piepen (oordopjes aan te raden). Na een tijdje snapt het apparaat dat deze frequentie geblokkeerd moet worden en wordt het weer stil. Hierna kan het volume verder worden opgedraaid en herhaalt het verhaal zich. Net zo lang tot er geen rondzingers meer zijn dan wel alle 12 blokkeerfrequentie plekken vol zijn. Hierna deden we hetzelfde bij het andere paar microfoons.
Hierna hadden we een verbazingwekkend effectieve monitoring voor alles wat er op de speelvloer gebeurde.
Let wel: dit moet je doen aan het begin van de dag nadat je de rest van het podium hebt aangekleed want wat er op of rond je podium staat, kan bepaalde frequenties juist reflecteren of dempen.
Leerpunten
Naast de positieve ervaring van een werkende koormonitoring hebben we ook een paar zaken geleerd ter verbetering:
1. Pijpjes ophangen aan hun draad is geen probleem als ze recht naar beneden hangen maar als je ze onder een hoek hangt, gaan ze draaien als de draad warmer wordt met het warmer worden van de zaal. Dus moet je de microfoons geregeld bijdraaien. Dit gaan we de volgende keer anders doen.
2. Wat we ook hebben geleerd is dat je na het inregelen niemand de knoppen mag laten verdraaien. Dus als de monitoring uit moet, dan moet je daar een andere oplossing voor hebben dan het dicht draaien van volumeknoppen, want tijdens de dag zelf durf je het daarna niet mee op te draaien en zullen de optredende groepen er geen of te weinig nut van hebben. Dus bedenk van te voren hoe je die speakers op stil gaat zetten als dat moet.
Tot slot
Als je een optreden van je eigen koor hebt of een festival organiseert: doe je voordeel met wat wij geleerd hebben. Hierdoor kunnen je optredens alleen maar beter gaan omdat de zangers elkaar beter kunnen horen.
Paul Sijben, december 2014
