Lex Hakker is componist, arrangeur, tekstdichter en dirigent. Hij studeerde compositie/arrangeren aan het Rotterdams Conservatorium bij Klaas de Vries en Frans Elsen. Hij studeerde directie bij Jos van der Sijde. Hij componeerde en arrangeerde voor Lee Towers, Montezuma's Revenge, Divina, de big band van de Nord Deutsche Rundfunk, voor theaterprojecten, films en vocale ensembles in verschillende stijlen.
Hij is 34 jaar verbonden geweest als docent Muziektheoretische Vakken en Songwriting aan het Codarts Rotterdams Conservatorium. Hij is auteur van verschillende boeken, waaronder Spotlicht, Tien Hedendaagse Kleinkunstarrangementen en 106 Lichte Muziek Solfèges en Dictees.
'Improvisatie / stembevrijding: de (valse) schaamte voorbij...'
De menselijke stem heeft mij mijn hele leven al gefascineerd, letterlijk en figuurlijk in alle toonaarden. Het heldere stemgeluid van de jonge verpleegster (ik was toen 5 jaar en lag in het ziekenhuis) hoor ik nog in mijn geestesoor.
Uit de jaren '50 blijven zangers als Frankie Laine en Guy Mitchell nog steeds onderdeel uitmaken van mijn 'auto-repertoire' (tijdens hun succes-periode was ik niet ouder dan 4 jaar!). In de jaren '60 plantten John Lennon, David Clayton-Thomas, Terry Kath en Terry Reid hun stemgeluid onuitwisbaar in mijn geheugen. In deze tijd zijn het Gavin DeGraw, Alanis Morissette, maar ook operazangers als Anna Netrebko (de nieuwe Callas?) en de Amerikaan Thomas Hampson die mijn ziel rechtstreeks doorboren...
Wat is dat toch met die menselijke stem? En vooral in relatie met de menselijke emoties? Vele meningen en theorieën doen de ronde. Het lijkt een enorm terrein en er valt nog steeds veel te ontdekken. Zelf doe ik, op mijn eigen bescheiden manier, voortdurend fascinerende ontdekkingen op dit gebied.
Stembevrijding
Sinds de jaren '80 is 'stembevrijding' in opkomst. In grote lijnen omvat dit de gedachte dat emotionele, psychische en zelfs fysieke, blokkades verminderd of geneutraliseerd kunnen worden door 'bevrijding' van de opgesloten stemklank. Slimme en onconventionele oefeningen worden hierbij toegepast. In Nederland zijn daar onder meer Maurice Willems, Marjolein Koetsier en Jan Kortie als stemcoach actief mee bezig.
Het Roy Hart Theatre, gesitueerd in Zuid-Frankrijk, heeft inmiddels vele jaren ervaring met stembevrijding in groepsverband. Met diepgaande oefeningen, die zowel geestelijk als fysiek het nodige vergen, wordt er flink gegraven in het innerlijk van de mens. Het uitgangspunt is dat de stem de expressie is van de gehele persoonlijkheid. Als men door opvoeding, culturele beperkingen en pijnlijke ervaringen een gedeelte van de persoonlijkheid ontkent, wegstopt, dan vindt dat zijn neer- en weerslag in het stemgebruik en stembereik.
Improvisatie
Met bepaalde oefeningen om de stem te bevrijden wordt er eigenlijk ongemerkt en wellicht ook ongewild, een directe verbinding gemaakt met 'improvisatie'. Maar vocaal improviseren, met name in groepsverband is geen makkelijke aangelegenheid. Improvisatie, zoals dat in een jazz- of popcollectief gebeurt, is hiermee ook niet te vergelijken. Binnen laatstgenoemde stijlen liggen de structuren en kaders voor improvisatie min of meer vast en de meeste improvisatoren moeten ook hun materiaal goed kennen: toonladders, akkoorden, etc.
Improvisatie met grotere vocale ensembles is mede daarom aanzienlijk lastiger. Zangers zijn in het algemeen niet getraind om te improviseren en amateur-koorzangers (zo goed als) zeker niet. Toch valt er op dit terrein veel toe te passen, te ontdekken en dus te winnen.
Met een speciale en effectieve benadering kan improviseren met koren een hele leuke, aangename en verfrissende ervaring zijn. Om nu te zeggen dat het ook een therapeutische werking heeft, gaat misschien wat ver. Maar dat het een andere kijk op de stem en het stemgebruik kan geven, da's wel duidelijk. Het kan een klankbeleving opleveren die totaal anders is dan men gewend is. Men hoort geluiden en melodieën van zichzelf en van een mede-koorleden, die waarschijnlijk nog niet eerder gehoord werden. Toch een soort 'stembevrijding'?
'Sounds On The Spot'
Als arrangeur en songcoach valt het mij al jaren op dat veel (koor)zangers 'vast' zitten in hun lijf en toch ook wel vaak met hun stem. Mijn eeuwige interesse in de stem, de relatie tot het lichaam en mijn eigen ideeën over 'expressie' resulteerde op enig moment in de totstandkoming van twee workshops voor koren. Tijdens mijn workshops 'BodyPercussion' is vaak te zien dat men niet zo gewend is om het lichaam te 'voelen' en te 'controleren'. De moeite die men moet doen om de ledematen enigszins te coördineren, leidt vaak tot onthutste gezichten en hilarische bewegingen (gelukkig kunnen ze er zelf ook om lachen...).
Met stemgebruik, zelfs bij het zingen van een melodie, lijkt dat min of meer hetzelfde te zijn. Bij de oefeningen en technieken die toegepast worden bij mijn improvisatie-workshop 'Sounds on the Spot' is het voor veel zangers in het begin moeilijk om zichzelf te 'vergeten' en zich flink hoorbaar te uiten. Vooral dynamische uitersten en andere geluiden dan een 'zangstem' leveren aanvankelijk aarzelende pogingen en verbaasde gezichten op. Later zei mij een oudere workshop-deelnemer: 'Het is allemaal valse schaamte en die moet je voorbij...'.
Precies! Want 'expressie', zeggingskracht heeft meer nodig dan een welluidende stem. Het gaat om de uiting gevoed door de aanwezige innerlijke kracht. Iets durven neer te zetten, een verhaal durven te vertellen. Die expressie gaat voorbij de beperking opgelegd door een vaak betuttelend en beknottend ego.
En als het lukt om die energie te activeren, als is 't maar een beetje, dan is het wel heel gaaf om een (groot deel) van een vocaal ensemble uiteindelijk los te zien/horen gaan op een geheel geïmproviseerd funkstukkie of een 'rap'...
©05/2015 Lex Hakker
